Tại sao không nghĩ lớn?

Rất nhiều lời khuyên cho rằng để đạt được những thành công trong cuộc đời, ta nên tiết chế lại, nghĩ nhỏ lại, để phù hợp hơn, để thực tế hơn.

Nhưng phù hợp hơn là phù hợp hơn với cái gì?

Với những tư tưởng của người khác, với những nỗi sợ hãi của người khác, với những thành công của người khác, hay còn với điều gì khác nữa.

Hầu hết những lời khuyên đó đều nhân danh bối cảnh, nhân danh cái xã hội đang sống. Hoặc ngụy biện cho nguồn lực thực tế, ngụy biện cho khả năng, ngụy biện cho "chế độ".

Chúng ta rất giỏi nhân danh và ngụy biện, trong mọi trường hợp.

Cướp của, buôn lậu thì nhân danh chữ hiếu, nhân danh đạo làm chồng - làm cha, ngụy biện cho sự khó khăn, ngụy biện cho cuộc sống đưa đẩy.

Tham nhũng, quan liêu thì nhân danh địa vị, nhân danh năng lực, ngụy biện cho cấp trên, ngụy biện cho tình cảm của đối phương.

Toàn là những luận điệu lừa người, và đặc biệt là để lừa cả chính mình.

Nhiều lúc, chúng ta thật khó tính.

Chúng ta khó chịu vì những thứ mà theo ta nghĩ, nó không nên tệ hại như thế.

Nhưng, chúng ta không thể làm gì khác hơn là phải chấp nhận, và tôn trọng sự vận động bình thường của cuộc sống.

Cái gì cũng có nhiều mặt, nhiều góc nhìn và nhiều đặc điểm của nó. Tốt hay xấu, tiêu cực hay tích cực, yêu thích hay chán ghét, nó vốn dĩ không phải là định nghĩa cho bản thân cái mà chúng ta phán xét.

Ta phán xét như thế nào, nó phụ thuộc vào việc ta nhìn nhận như thế nào.

- Súng ống, đạn dược vốn dĩ là vũ khí để bảo vệ tổ quốc, giữ gìn an ninh xã hội, phục vụ bản năng tự vệ chính đáng. Nhưng, nó cũng là vũ khí để xâm chiếm, cướp bóc, giết hại, phạm pháp..

- Các loại ma túy vốn dĩ chỉ để sử dụng trong y tế với liều lượng nhỏ. Nhưng, nó lại được sử dụng nhiều hơn cho những "mục đích khác". 

- Facebook sinh ra là để mọi người có thể gắn kết với nhau hơn, chia sẻ những điều tích cực trong môi trường mạng. Nhưng, nó cũng lại được sử dụng cho việc truyền bá những tư tưởng độc hại, marketing bất chấp, "sống ảo", "bóc phốt" lẫn nhau...

- Youtube là để tạo ra một cộng đồng người sáng tạo và người theo dõi video chất lượng, có ý nghĩa và hướng tới một cuộc sống tốt đẹp hơn. Nhưng, rồi nó cũng được sử dụng để kiếm tiền một cách "không hình dung nổi hậu quả" với những nội dung "cực kỳ rẻ tiền", đồng thời là sự chìm đắm của cả những "nhà sáng tạo" lẫn các "khách hàng" nhỏ tuổi.

- Giải trí vốn dĩ sinh ra là để mọi người có cơ hội được xả stress dịp cuối tuần, để yêu đời hơn, để cảm nhận cái đẹp của nghệ thuật và thể thao. Nhưng, giải trí lại được sử dụng như một biện pháp "giết thời gian" và được "đam mê hóa" một cách dữ dội.

- Khuyến khích khởi nghiệp là chiến lược để tạo phong trào nhằm xây dựng nền kinh tế đất nước, dân giàu thì nước mới mạnh. Nhưng, khởi nghiệp lại đang trở thành mảnh đất màu mỡ cho lừa đảo, cho "ảo vọng".

v.v..

Chúng ta phải làm gì để thay đổi những điều đó?

Không.

Chúng ta không thể trực tiếp thay đổi được chúng. Nhưng, chúng ta có thể góp phần nhỏ bé vào việc thay đổi chúng.

Bởi vì, chúng ta là một phần của xã hội.

Và, chỉ có xã hội mới thay đổi được hướng đi của chính nó.

Lẽ dĩ nhiên, chẳng ai muốn mình là người bị lừa cả. Và, cũng là lẽ dĩ nhiên, ai cũng tự tin rằng mình là người không dễ bị lừa. Nhưng, sự thật thì "bọn lừa đảo" vẫn "sống tốt". Bởi vì, chúng biết, cơ hội cho chúng còn rất nhiều.

Vì sao vậy?

Có lẽ, chúng ta sẽ "kinh tế hóa" một chút để hiểu về các chiêu trò và thủ đoạn lừa đảo.

Một thí nghiệm được nhà tâm lý học nổi tiếng của trường Đại học Stanford - tiến sĩ Walter Mischel thực hiện vào những năm 60. 

Theo đó, những đứa trẻ từ 4-5 tuổi được đưa vào một căn phòng và ngồi trên một chiếc ghế. Phía trước mặt chúng là chiếc bàn có đặt một viên kẹo dẻo.

Nhà nghiên cứu nói với những đứa trẻ rằng họ sẽ ra ngoài một lúc (khoảng 15 phút), và chúng có thể ăn viên kẹo trên bàn. Nếu cho đến khi họ quay lại, đứa trẻ chưa ăn viên kẹo của mình, thì chúng sẽ được thưởng thêm một cái kẹo nữa. Nhưng nếu đứa trẻ ăn mất viên kẹo trên bàn trước khi nhà nghiên cứu quay trở lại, chúng sẽ không được thêm viên kẹo nào.

Nguyên nhân hàng đầu của ngủ nướng, cày game, say xỉn, chơi bời... là vì ta không có một đam mê đích thực để theo đuổi chứ không phải sự lười biếng hay kém cỏi.

Nguyên nhân hàng đầu của sự hối hận, sự nuối tiếc là chạy theo những "đam mê" phù phiếm, không thích hợp với bản thân và không tạo ra giá trị.

Nhưng, nguyên nhân hàng đầu của một người vĩ đại lại là một niềm đam mê vĩ đại được xác định một cách sáng suốt.

Stress thật đáng sợ!

Nó tác động đến cả thể chất và tinh thần của mỗi người. Nó làm người ta tim đập, chân run, đầu óc mụ mị, cảm giác vô dụng và bất an, giấc ngủ không trọn vẹn, luôn trong trạng thái căng thẳng và ức chế.

Những lúc như vậy, ta thường tìm đến các công cụ để giải tỏa. Các công cụ này chính là những thú vui, những niềm hứng khởi của ta trong cuộc sống.

Rất nhiều và tùy thuộc vào sở thích khác nhau của từng người. Từ nhẹ nhàng như nghe nhạc, câu cá, dạo mát, xem hài, lướt face, xem các chương trình game show... Đến hưng phấn như chơi game, bi-a, xem phim hành động, thể dục thể thao... Và cực kỳ hưng phấn như nhậu nhẹt, bar-pub.. và thậm chí là "chất kích thích cường độ mạnh đến siêu mạnh".

Thành quả của các hoạt động giải tỏa stress là ta sẽ giảm bớt căng thẳng trong một khoảng thời gian, và khi thiếu các hoạt động đó để duy trì thì ta lại stress. Và, cứ vậy, một vòng tròn không lối thoát.

Stress đáng sợ đến mức đó sao?

Hay là do chính ta cảm thấy nó vô cùng đáng sợ?

Dù ta tin hay không, thì stress là yếu tố nguyên nhân để một người tiến đến quá trình tự định vị bản thân và phát triển năng lực.

Trong trạng thái stress, một người sẽ dễ dàng thấy được ta "ngu" như thế nào. Từ đó, giúp ta thấu hiểu chính mình và tìm cách khắc phục. Nhưng, đó phải là người dám ở trong trạng thái stress để đối mặt với "cái sự ngu" của bản thân.

Ngày hôm nay, ta đang ngồi đây để đọc những dòng tâm sự này, ta đang ở "vị thế" nào trong xã hội vậy?

Một chủ doanh nghiệp thành công, một nhân viên là chuyên gia trong nghề, một nghệ sĩ, một bà nội trợ, một nhân viên "quèn", một lao động cửu vạn, một người thất nghiệp, hay là gì?

Điều gì đã giúp ta đạt được (hay bị đặt vào) "vị thế" đó? Có phải đây là kết quả của những gì ta đã làm trong quá khứ?

Trong phạm vi các yếu tố có thể được kiểm soát, những gì ta đạt được ngày hôm nay là thành quả của các quyết định và hành động trong quá khứ của ta, đừng đi đổ thừa cho "đời" hay "ông trời". 

Đồng thời, những gì ta có thể đạt được trong tương lai, nó là thành quả của các quyết định và hành động của ta trong hiện tại, đừng cầu mong "đời" với "ông trời" ban phát.

Quá khứ tác động đến tương lai, là quá khứ của tương lai chứ không phải là quá khứ của hiện tại. Do đó, đừng bi quan, đừng chán nản, đừng nhìn lại quá khứ làm gì nữa, chẳng thay đổi được gì cả. Hãy sống hết mình cho hiện tại.

Nhưng, hiện tại ta nên nghĩ gì và phải làm gì để sống hết mình?

Đó là một câu hỏi rất khó. Sở dĩ, nó khó như vậy là vì đặc tính không chắc chắn và không xác định được của tương lai.

Chính vì đặc tính này, mà nhiều người tự "định hình" cho mình lối suy nghĩ "bơ đi mà sống", hoặc "tới đâu hay tới đó", hoặc "mọi thứ do trời, nhân định không thể thắng thiên".

Nếu ai đã từng nghe câu nói này (có lẽ của thầy Lê Thẩm Dương) chắc sẽ thấy nó khá buồn cười. Một "mệnh đề" nửa đùa nửa thật.

Đùa, vì nó đánh đồng quá, mang tính chất quơ đũa cả nắm quá. Trong khi, không có một cuộc khảo sát "hàn lâm" nào cho sự khẳng định đó.

Thật, vì nó khớp với thực tế quá. Những ai đã từng trải, đã gặp gỡ nhiều người, thường khá "sốc" với "tuyên bố" này, vì nó đúng.

Vậy, liệu rằng "ông trời đã quy định, mỗi người được cái này thì mất cái kia", hay nguyên nhân do đâu?

Trong Nguồn Gốc Muôn Loài (Thuyết Tiến Hóa), có lẽ yếu tố gây sốc nhất trong chuyên luận của Darwin  là về thế giới tự nhiên. Không giống như những quan điểm của các triết lý cổ điển, đó không phải là một thế giới hài hòa, trật tự và đẹp đẽ, mà đó là một thế giới đầy hỗn loạn. Trong đó, mọi loài động thực vật đều phải tham gia vào một cuộc đấu tranh không ngừng và sống còn.

Bản chất của sự đấu tranh này là để phục vụ cho 2 nhu cầu cơ bản của mỗi loài: nhu cầu sinh tồn và nhu cầu duy trì nòi giống.